ศิลปะเด็ก

การวาดการ์ตูนเจ๋งๆ

ศิลปะการวาดภาพด้วยทราย(ได้อารมณ์สุดๆ)

บทความศิลปะ

สอนคนให้เป็นคน ก่อนที่จะสอนคนให้เป็นศิลปินหรือจิตรกร…ศิลปะเด็กเป็นสื่อที่ดีในการพัฒนาความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ของเด็ก ไม่ใช่การเตรียมคนให้เป็นศิลปินหรือจิตรกรในอนาคต…
ศิลปะในโลกของเด็กๆ นั้นคือ การแสดงออกอย่างอิสระเสรี (Free Expression) อันเต็มไปด้วยความ
ซื่อบริสุทธิ์จริงใจ เปิดเผยและเป็นไปอย่างตรงไปตรงมาประสาของเด็ก โดยปราศจากการเสแสร้ง ดัดจริตและ
ไร้มารยาสาไถยซึ่งนับว่าเป็นคุณสมบัติที่หายากในงานศิลปะของผู้ใหญ่ทั่วไปโดยเฉพาะมีศิลปินชั้นนำของโลก
เพียงบางท่านเท่านั้นเช่น ปิกัสโซ่, ชากาล, แคนดินสกี, ฯลฯ ที่มีความเข้าใจ และสามารถทำงานศิลปะที่บริสุทธิ์ คล้ายคลึงกับผลงานศิลปะของเด็กๆ

แต่เป็นที่น่าเสียดายอย่างยิ่งว่าในปัจจุบันนี้ศิลปะบริสุทธิ์ของบรรดาเด็กๆกำลังถูกผู้ใหญ่ที่รู้เท่าไม่ถึงการณ์
พยายามชักจูงและเกลี้ยกล่อมให้ทำงานศิลปะโดยเอารางวัลมาเป็นตัวล่อ เพื่อแสวงหาผลประโยชน์ตอบแทน ด้วยการยืมฝีมือของเด็กๆ ส่งผลงานไปประกวดและแข่งขันยังสถานที่ต่างๆ โดยเฉพาะครูศิลปะบางคนที่ยังขาดความเข้าใจในปรัชญาเกี่ยวกับศิลปะเด็กมักสำคัญผิดคิดว่าวิธีการส่งเสริม
ศิลปะสำหรับเด็ก คือ การประกวดและแข่งขันชิงรางวัลครูศิลปะและผู้ใหญ่ประเภทดังกล่าวนี้ จึงมักจะส่งเสริมกิจกรรมศิลปะโดยมุ่งหวังที่รางวัลแต่เพียงประการเดียวจนกระทั่งเด็กๆ หลายคนถูกชักนำให้กลายเป็นนักล่ารางวัลไปโดยไม่รู้สึกตัว
พ่อแม่และผู้ปกครองตลอดจนผู้เกี่ยวข้องก็พลอยยินดีไปด้วยความรู้สึกภาคภูมิใจเพราะคิดว่ารางวัลนั้น คือ ตัวแทนของความสามารถและเป็นเสมือนสัญลักษณ์ของความสำเร็จที่น้อยคนจะได้รับ บรรดาผู้ใหญ่ที่แสดงความรักเด็กในขณะเดียวกันก็รักรางวัลไปพร้อมๆ กันด้วยนี้ จึงพากันมุ่งส่งเสริมกิจกรรมศิลปะเพื่อต้องการเอารางวัล บางคนพยายามสืบเสาะดูว่าในการประกวดและแข่งขันศิลปะนั้นๆ มีใครเป็นกรรมการบ้าง กรรมการแต่ละคนมีรสนิยมอย่างไรเพื่อว่าที่จะได้กลับมาชี้แนะให้เด็กๆ ทำงานศิลปะให้ถูกใจกรรมการ หารู้ไม่ว่าพฤติกรรมเช่นนั้นเท่ากับเป็นการทำลายความคิดสร้างสรรค์และจินตนาการที่สะอาดบริสุทธิ์ของเด็กๆ ตั้งแต่เยาว์วัย

อย่าสอนเด็กให้เป็นทาสรางวัล

ผู้ใหญ่บางคนที่ต้องการส่งเสริมให้เด็กทำงานศิลปะเพื่อหวังแต่รางวัลจนเด็กตกเป็น
ทาสของรางวัลนั้น เคยสังเกตบ้างไหมว่าในดวงใจของเด็กที่เคยสะอาดสะอ้าน
บริสุทธิ์ น่ารัก และร่าเริง แจ่มใสอย่างมีชีวิตชีวาหลังจากถูกเพาะกิเลส ด้วยรางวัลจาก
ผู้ใหญ่ ได้กลับกลายเป็นเด็กที่มีหัวใจอันหยาบกระด้าง เห็นแก่ตัว เย่อหยิ่งยะโสก้าวร้าว บางครั้งอาการผิดหวัง ซึมเศร้า อิจฉาริษยา และโกรธแค้นชิงชัง เมื่อไม่ได้รับรางวัลอีก นอกจากนี้ ในบรรยากาศที่มุ่งประกวดและแข่งขันชิงรางวัลนั้น ในดวงตาของเด็กๆ ไม่ได้ถูกสอนไม่ได้ถูกสอนให้มองถึงความงดงามของศิลปะ ธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม
รอบๆตัวแต่กลับมีนัยน์ตาเป็นประกายมองเห็นแต่รางวัลและสิ่งที่ถูกอุปโลกน์ขึ้นมาให้หลงบูชา
ด้วยความชื่นชม เช่น เหรียญโล่ โบว์และกล่องของขวัญชนิดต่างๆ ซึ่งบางครั้งเมื่อแกะกล่องออกมาแล้วภายในเป็นเพียงสิ่งของราคาถูก และมักถูกโยนทิ้งลง
ถังขยะในที่สุด
ทำไมเราไม่สอนให้เด็กรักศิลปะ แทนที่จะมุ่งแสวงหารางวัล คะแนนและสิ่งตอบแทนต่างๆ
ที่มอมเมาเด็กทำไมไม่สอนเด็กเป็นคนที่สมบูรณ์ก่อนที่จะสอนให้เด็กเป็นศิลปินหรือจิตรกรที่บางคนแต่งกาย
สกปรกผมเผ้ารกรุงรังคล้ายคนบ้าๆ บอๆ และมีพฤติกรรมที่แปลกๆ ประหลาด ซึ่งเด็กๆ ผู้อ่อนเยาว์ไม่สมควรจะเอาเป็นตัวอย่าง

รางวัลสร้างสรรค์หรือทำลาย
ณ ที่ใดที่มีการประกวดและแข่งขันเพื่อชิงรางวัลที่นั้นย่อมจะต้องมีผู้ดีใจและเสียใจข ดังนั้น รางวัลจึงเปรียบเสมือน "ดาบสองคม" ที่คุณและโทษ ทางด้านหนึ่งอาจกล่าวได้ว่าเป็นประโยชน์กล่าวคือ เป็นเครื่องหมายของการยกย่องให้เกียติ ซึ่งนำมาสู่ความภาคภูมิใจแก่ผู้ที่ได้รับ ถ้าหากรู้จักใช้อย่างพอเหมาะพอควร รางวัลจะเป็นแรงผลักดันสำคัญ ทำให้เกิดกำลังใจในทางสร้างสรรค์ที่ดีงาม ส่วนคมอีกด้านหนึ่งนั้นเป็นตัวทำลาย เนื่องจากการประกวดและแข่งขันมักจะถูกกำหนดเงื่อนไขและกฎเกณฑ์ต่างๆ นานาจากผู้ดำเนินการในแต่ละครั้ง อาทิ เช่น การกำหนดเนื้อหาเรื่องราว เทคนิควิธีการและข้อจำกัดอื่นๆ ตามแต่ผู้จัดจะกำหนดโดยทั่วไปเด็กๆ จึงไม่มีโอกาสได้แสดงออกอย่างอิสระเสรี ซ้ำบางครั้งครูและผู้ปกครองที่มีความประสงค์อยากให้เด็กของตนได้รับรางวัล มักจะออกคำสั่งให้เด็กนั้นๆ ทำงานตามวิธีการของผู้ใหญ่ที่คิดว่าจะทำให้ผลงานนั้นดีกว่าหรือได้เปรียบกว่าผู้ประกวดและผู้แข่งขันคนอื่นๆ

จากการชี้แนะและออกคำสั่งบงการให้เด็กต้องทนทำงานศิลปะตามลักษณะรูปแบบที่ผู้ใหญ่คาดหมายว่าจะได้รับรางวัล โดยที่เด็กไม่มีโอกาสใช้ความคิดของตนเองเลยนั้น ย่อมแสดงให้เห็นว่าเด็กกำลังถูกแทรกแซงทางความคิดให้จำต้องสร้างงานศิลปะตามคำบงการของผู้อื่นโดยมีรางวัลเป็นสิ่งล่อใจ ซึ่งนอกจากไม่เป็นการส่งเสริมทัศนคติที่ดีต่อศิลปะเด็กแล้ว ยังเป็นการทำลายความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ที่บริสุทธิ์ของเด็กๆ ลงอย่างน่าเสียดายอีกด้วย

ผลจากการเป็นนักล่ารางวัล
เด็กที่มีความสามารถทางศิลปะบางคนแทนที่จะมีความสุขและประสบความสำเร็จในการใช้ความถนัดทางธรรมชาติของตนตามความเหมาะสม บางครั้งได้กลายเป็นความโชคร้ายของเด็กคนนั้น เมื่อถูกผู้ใหญ่ใช้เป็นเครื่องมือในการประกวดแข่งขันตามเวทีศิลปะต่างๆ จนสูญเสียความเป็นตัวของตัวเองไป แถวๆ ฝั่งธนมีคุณแม่อยู่คนหนึ่ง เป็นที่รู้จักกันในวงการว่าเป็นคนที่จุ้นจ้าน ชอบบงการชีวิตของลูกชายผู้รักศิลปะของตน บางครั้งจะโทรศัพท์หรือไม่ก็ไปพบกรรมการผู้เกี่ยวข้องกับศิลปะเด็กบางคน เพื่อปรึกษาหรือร้องทุกข์ถึงความผิดหวัง เจ็บปวดรวดร้าว เมื่อลูกชายสุดที่รักคนเดียวส่งภาพเขียนไปประกวดแล้วถูกกรรมการที่ไม่เอาไหนตัดสินให้รับรางวัลชมเชย ทั้งๆ ที่น่าจะได้รับรางวัลที่ 1 คุณแม่ของจิตรกรรุ่นเยาว์ผู้เคราะห์ร้ายจะบ่นรำพันมาตามสาย เพื่ออธิบายให้เห็นถึงความสายตาสั้นของกรรมการผู้ตัดสินบางคน ที่มองไม่เห็นถึงความเป็นอัจฉริยะทางศิลปะของลูกรัก ตาต่ำ ไร้รสนิยม และขาดความยุติธรรมจนกระทั่งเห็นผลงานคนอื่นดีกว่า อันที่จริงกรรมการบางท่านก็อาจจะเป็นเช่นนั้นในบางครั้ง เพราะอาจถูกเชิญมาในฐานะศิลปิน จึงมีความคิดเป็นของตนเองและขาดความเข้าใจเกี่ยวกับพัฒนาการของเด็กวัยต่างๆ เวลาพิจารณาตัดสินจะพูดอยู่เพียงสองคำเท่านั้นคือ "เอา" กับ "ไม่เอา" ถ้าไม่เอาก็หมายความว่าภาพเขียนชิ้นนั้นจะถูกนำไปกองในประเภทคัดออกไปอย่างรวดเร็ว บางครั้งในขนาดวางภาพหัวกลับก็สามารถตัดสินได้ อย่างไรก็ตามการพิจารณาตัดสินโดยทั่วไปก็มักจะมีการเชิญกรรมการหลายคน และยึดถือเสียงส่วนใหญ่เป็นข้อยุติ ดังนั้น เมื่อกรรมการตัดสินไปแล้วปรากฏผลเป็นอย่างไรก็ควรยอมรับ ถ้าหากไม่ยอมรับก็ไม่สมควรจะเข้าไปร่วมการประกวดและแข่งขันนั้นๆเสียตั้งแต่ต้น ทั้งนี้ควรทราบด้วยว่าในการประกวดและแข่งขันย่อมไม่ใช่วิธีการส่งเสริมศิลปะเด็กที่เหมาะสมทุกประการ แต่เป็นเพียงกิจกรรมหนึ่งเสมือนเป็น "สนาม" สำหรับประลองฝีมือทางศิลปะให้เด็กเกิดความกระตือรือร้นเท่านั้น

บทบาทในการส่งเสริมศิลปะเด็ก
สรุปได้ว่า ผู้ที่เป็นพ่อแม่ ครู อาจารย์และผู้เกี่ยวข้องกับชีวิตของเด็กๆไม่สมควรมุ่งหวังที่ตัวรางวัลหรือส่งเสริมศิลปะเด็กเพื่อเตรียมตัวเป็นศิลปิน
หรือจิตรกรในอนคต เนื่องจากเด็กยังมีชีวิตอยู่อีกยาวนาน พ่อแม่หรือผู้หวังดีไม่ควรรีบร้อนกำหนดชีวิตอนาคตของเด็กว่าจะต้องมีอาชีพทางศิลปะ เช่น จิตรกรหรือศิลปินผู้มีชื่อเสียง แนวทางที่เหมาะสมสำหรับเด็กในวันนี้ เด็กๆทุกคนควรได้รับการส่งเสริม ให้แสดงออกทางศิลปะ เพื่อพัฒนาความคิดริเริ่มสร้างสรรค์ จินตนาการ และปลูกฝังศิลปะนิสัยที่ดีงามลงในตัวเด็ก เพื่อเตรียมเป็นพลเมืองที่มีคุณภาพในอนาคตต่อไป เมื่อถึงวันนั้นแล้วเราอาจจะได้บุคคลหลายๆวิชาชีพที่ล้วนแต่มีคุณภาพที่ดีหรือมีความคิดริเริ่มสร้างสรรค์สูง เช่น นายแพทย์ วิศวกร สถาปนิก นักการเมือง นักธุรกิจ แม่บ้าน หรือแม้แต่จะเป็นชาวนาหรือคนขับรถฯลฯทุกคนต่างก็จะมีคุณภาพของชีวิตที่ดี คือ สามารถพัฒนาตนเองและสังคมให้มีสภาพดีขึ้นกว่าปัจจุบันนี้
รองศาสตราจารย์เลิศ อานันทนะนิทรรศการประกวดภาพเขียนเด็กเยาวชนไทย "โลกก้าวหน้า" และภาพเขียนเด็กและเยาวชนญี่ปุ่น ครั้งที่ 2 พุทธศักราช 2538ณ สถาบันเทคโนโลยีราชมงคล วิทยาเขตเพาะช่าง 8-18 ธันวาคม 2538

เด็กชอบวาดรูป
วันหนึ่งผมไปเที่ยวบ้านเพื่อน เขาจัดบ้านสะอาด สะอ้านดี แต่มีอยู่ฝาผนังหนึ่งพื้นที่ใกล้ ๆ พื้น และสูงจากพื้นประมาณ 30 - 50 เซนติเมตร
มีรูปและรอยขูดขีดฝีมือของเด็กเต็มไปทั่วบริเวณมุมฝาผนังนั้น เพื่อนบอกผมว่า
"นี่แหละ ฝีมือของลูกเรา เขาชอบวาดรูป"เป็นเรื่องธรรมดาครับที่เด็กเล็ก ๆ ชอบขูดขีดและวาดรูป แบบละเลงให้ดูเหมือนเละ ๆ รูปเลอะ ๆ เทอะ ๆ ของเด็ก ไม่ว่าจะใช้ดินสอวาด
สีระบาย หรือวัสดุอื่น ๆ ขูด ๆ ขีด ๆ ผลงานฝีมือของเด็กก็จะเป็นงานศิลปะที่พัฒนาไปตามวัย รูปที่ผู้ใหญ่เห็นกับอารมณ์ความสึก ของเด็กแตกต่างกันนะครับ เด็กจะรู้สึกสนุกมีความสุขและอยากขีดซ้ำ ๆ บ่อย ๆ หรือวาดอีก เช้าวาด กลางวันวาด และเย็นหรือค่ำ ๆ ก็ยังอยากวาด วันรุ่งขี้นถ้าเด็กยังมีดินสอหรือสีอยู่ในมือ เด็ก ๆ ก็ยังอยากวาดรูปหรือขูดขีดอย่างที่เด็กอยากทำอีก วิคเตอร์ โลเวนเฟล (Victor Lowenfeld) นักการศึกษาศิลปะชาวอเมริกัน ได้แบ่งขีดความสามารถตามอายุของเด็กเกี่ยวกับศิลปะไว้ดังนี้

เด็กระดับอายุ 0 ถึง 2 ปี เด็กจะใช้ประสาทสัมผัสรับรู้เกี่ยวกับศิลปะเท่านั้น ด้วยการดู การฟัง การรับรส และสัมผัสกลิ่น- เด็กระดับอายุ 2 ถึง 4 ปี เด็กเริ่มใช้อุปกรณ์ทางศิลปะบ้างแล้ว ด้วยการเล่น ขูด ขีด เขี่ย ลาก วาด ข่วน ให้เกิดร่องรอยให้เห็น- เด็กระดับอายุ 4 ถึง 7 ปี เด็กเริ่มวาดรูปให้เข้าใจด้วยการแทนค่าเป็นสัญลักษณ์ เช่น คนรูปก้างปลา ผู้ชาย ผู้หญิง ปลา นก
พระอาทิตย์ ดอกไม้ ฯลฯ- เด็กระดับเกิน 7 ปี ขึ้นไป เด็กจะมีขีดความสามารถ หรือ ศักยภาพการแสดงออกทางศิลปะที่ชัดเจนมากยิ่งขึ้น เด็กวัยนี้จะวาดรูปคล้ายจริง และพัฒนาสู่การวาดรูปเหมือนจริงในที่สุด เมื่อโตขึ้นความสามารถเด็กวัยนี้จะวาดรูปคล้ายจริง และพัฒนาสู่การวาดรูปเหมือนจริงในที่สุด


เมื่อโตขึ้นความสามารถการสร้างสรรค์ทางศิลปะอาจจะวาดแบบเหมือนจริง (Realistic) หรือ แบบนามธรรม (Abstract) ก็ได้ตามแต่เงื่อนไข หรือแนวทางการสร้างสรรค์ตามที่ผู้สร้างต้องการจะเห็นได้ว่านักวิชาการศิลปะได้กำหนดแนวทางการพัฒนาการทางศิลปะ
ของมนุษย์ไว้อย่างชัดเจน และสิ่งสากลแก่มนุษย์ทุกกลุ่ม ทุกชาติ ทุกภาษา จะเป็นไปในทางเดียวกันหรือคล้าย ๆ กันในวิถีแห่งการพัฒนาการ ทางศิลปะดังนั้น รูปที่เพื่อนของผมชี้ให้ผมดูที่ข้างฝาบ้านของเขา (มุมหนึ่งนั้น) เป็นผลงานศิลปะของศิลปิน(เด็ก) ผู้ยิ่งใหญ่คนหนึ่ง ดีมากแล้วที่เพื่อนของผมยอมยกฝาผนังบ้านมุมหนึ่งสำหรับการสร้างสรรค์งานศิลปะแก่ลูกเมื่อลูกเข้าสู่วัยอยากวาด และอยากแสดงออก (ทางที่ดีควรเก็บไว้อวดเขาเมื่อตอนโตด้วย)

ทีนี้กลับมาดูที่บ้านของผมบ้าง ลูกสาวของผม 2 คนไม่เคยเอาดินสอ หรือสีขูด ขีด เขี่ย หรือ ข่วน ลงบนฝาผนังบ้านเลย เหตุผลก็คือ ผมวาดรูปให้ลูกเห็นว่าเราวาดรูปลงบนอะไร ผมวาดรูปบนกระดาษขาว (กระดาษสีหรือกระดาษหนังสือพิมพ์ก็ได้) และก็เชิญชวนเขาวาดเล่น ลูกวาดเล่นตั้งแต่ 2 ขวบ ด้วยความสุข และสนุกสนาน พ่อแม่หรือผู้ปกครองไม่ควรคาดหวังว่าเด็กจะต้องวาดรูปสวย หรือรูปผลงานดูแล้วต้องเข้าใจ สิ่งแรกคือ หาวัสดุแล้วเชื้อเชิญให้เขาคิดสร้างสรรค์ หรือแสดงออกและสรุปลงท้ายด้วยการกล่าวยกย่อ ชมเชย ชื่นชม บ่อย ๆ ครั้ง แต่ละครั้งพ่อแม่หรือผู้ปกครองไม่ควรเห็นว่าเป็นเรื่องน่าเบื่อ ควรให้เด็กเห็นและภูมิใจด้วยว่า ผลงานของเขาพ่อแม่หรือผู้ปกครองดูแล และเก็บรักษาอย่างดี เด็ก ๆ เหมือนถูกกระตุ้นให้อยากคิด อยากวาดอยากแสดงออกอีกและมีความสุข เกิดความเชื่อมั่นในตัวเองว่าเขา ทำได้ ทำดี ทำด้วยตัวเอง และทำสายฝันอย่างที่ปรารถนาตามความคิด สิ่งนี้ต่างหากที่ผู้ใหญ่จะสร้างความรู้สึกดี ๆ ให้เกิดขึ้นในตัวของเด็ก เรื่องของรายละเอียดของอารมณ์เราปลูกได้ การปลูกรายละเอียดในเรื่องของอารมณ์และความรู้สึกนั้นมีแนวทางมากมาย แต่การเชิญชวนให้เด็กแสดงออกทางศิลปะเป็นอีกทางหนึ่งที่สร้างและเสริมให้เด็กมีอารมณ์ความรู้สึกชื่นชม ยินดี ละเอียดอ่อน และความรู้สึกดี ๆ จะพัฒนาการสู่การเป็นคนมีน้ำใจไมตรีดี ๆ เมื่อเขาโตขึ้นเป็นผู้ใหญ่ เพราะถ้าจิตใจของคนดีแล้วอย่างไรก็ตามสังคมก็จะน่าสนใจมากขึ้นในอนาคตเรื่องของเด็กชอบวาดรูปจึงเป็นส่วนหนึ่งที่ผู้ใหญ่ควรให้ ความสนใจและสนับสนุนให้เด็กได้เล่น ได้คิด ได้แสดงออก ผู้ใหญ่ควรหาอุปกรณ์ทางศิลปะ ให้เด็กได้ทดลองหลาย ๆ อย่าง ปั้นก็ได้ วาดก็ดี ประดิษฐ์ก็วิเศษ ลงทำร่วมกันเรื่อย ๆ ครอบครับและสังคมก็จะอบอุ่นด้วยหัวใจเต็มสุขเด็กชอบวาดรูป ผมมั่นใจว่าเป็นส่วนหนึ่งที่เสริมให้เกิดความอบอุ่นได้แน่นอนทีเดียวที่จะเกิดขึ้นต่อสังคมของเรา